Nga Avokati Altin Goxhaj:
Sot, në mënyrë po aq absurde sa edhe e qëllimshme, është shfaqur teoria se “nuk ka pasur genocid” ndaj arbërve në Arbëri dhe Epir pas luftërave të Skënderbeut. Kjo përpjekje për të fshirë kujtesën historike nuk qëndron as përpara burimeve osmane – pikërisht dokumenteve zyrtare të Perandorisë që kreu masakrat dhe spastrimin etnik.
Më poshtë paraqitet një përmbledhje e kronikave, defterëve dhe urdhrave osmanë, të pakundërshtueshëm, të cilët flasin hapur për masakra, djegie fshatrash, shpërngulje të popullsisë dhe deportime masive të shqiptarëve në shekujt XV–XVII.
1- Kronistët Osmanë që Përshkruajnë Masakrat në Arbëri dhe Epir
1.1 Aşıkpaşazade (shek. XV)
Tevârîh-i Âl-i Osman
Përshkruan fushatat shkatërruese kundër Arbërisë.
Përdor termat “katliâm” (masakër, shfarosje) dhe “karye-i harab” (fshat i shkatërruar).
Përmend djegien e fshatrave në Mat, Dibër dhe rreth Krujës.
Kronisti i parë osman që dokumenton fushatat kundër shqiptarëve.
1.2 Tursun Beg (sekretar i Divanit, pjesëmarrës në fushatat e Mehmetit II)
Tarih-i Ebü’l-Feth
Përmend “ndëshkimin shkatërrues” (tedmir) të zonave shqiptare.
Citohet fjalia e rëndë: “Nuk mbeti njeri i gjallë” (“kimse sağ kalmadı”).
Referenca në kapitujt e rrethimeve të Krujës dhe fushatave të viteve 1466–1467.
1.3 Idris Bitlisi (shek. XVI)
Heşt Behişt
Përmend shkatërrimet në Himarë dhe vendbanimet e “pabindura”.
Përdor shprehjen “kılıçtan geçirmek” – therje masive e popullsisë.
Përshkruan zhvendosje të detyruara dhe robërim.
1.4 Mustafa Âlî (shek. XVI)
Künhü’l-Ahbâr
Përmend masakrat ndaj “rebelëve shqiptarë të Epirit”.
Shprehja e tij e njohur:
“U bënë shembull nga dënimi i shpatës”, për zonat e Labërisë dhe Delvinës.
1.5 Evliya Çelebi (udhëtar, 1670–1672)
Seyahatnâme
Përshkruan territore shqiptare si “harabe” (rrënoja).
Për Himarën shkruan:
“Këta fshatra janë shkatërruar shpesh nga ekspeditat e Portës.”
Për Kelmendin:
“Porta e Lartë i ka bërë katër herë tokë të djegur.”
2- Defterët Osmanë – Prova e Zbrazjes së Popullsisë
2.1 Defterët e 1467 (Shkodër–Lezhë–Krujë)
Të analizuar nga Pulaha dhe İnalcık.
Rënia e popullsisë me 30–60% krahasuar me vitin 1430.
Qindra fshatra regjistrohen si “mezra” – të braktisura ose të djegura.
Shënime direkte:
“U bë harab gjatë kryengritjeve.”
2.2 Defteri i 1485 (Sanxhaku i Vlorës)
Labëria me shumë fshatra të boshatisura.
Shënime: “Banorët janë arratisur në tokat veneciane.”
2.3 Defterët 1520–1530 (Epiri–Janinë–Delvinë)
Popullsi dukshëm më e ulët se periudhat para-osmane.
Shënime: “Zbrazur nga ndëshkimi i vitit të kryengritjes.”
2.4 Defteri i 1582 (Sanxhaku i Shkodrës)
Zona të tëra të Pukës dhe Malësisë të braktisura.
Shënim: “Banorët janë zhdukur nga arratisja dhe shpatat e ndëshkimit.”
3- Urdhra Ushtarakë Osmane për Spastrimin e Shqiptarëve
3.1 Himara (1571)
“Të ndëshkohen me shpatë.”
“Të digjen fshatrat si shembull.”
3.2 Kurveleshi (1590)
“Të shfarosen burrat kryengritës.”
“Të merren peng gratë e fëmijët dhe të dërgohen në Anadoll.”
3.3 Kelmendi (1638–1649)
“Të shkatërrohen fshatrat deri në themel.”
“Popullsia të deportohet.”
Studimet nga İnalcık, Emecen, Beldiceanu dhe Pulaha i kanë zbardhur këto dokumente.
Burimet zyrtare osmane e provojnë qartë:
✔ Masakra sistematike (katliâm, kılıçtan geçirmek)
✔ Djegie dhe shkatërrime të fshatrave (harab, tedmir)
✔ Deportime të grave e fëmijëve
✔ Zhdukje popullsie dhe zbrazje territoresh
✔ Shpërngulje masive drejt Venecias, Italisë e Dalmacisë
Këto nuk janë interpretime moderne.
Janë të shkruara në dokumentet e vetë Perandorisë Osmane.