Nga Redi Minga:
Historia shqiptare është shkruar shpesh nën hijen e interesave politike dhe diplomatike të huaja. Një nga çështjet më të ndjeshme e më të errëta të saj mbetet arsyeja pse Ismail Qemali – njeriu që shpalli Pavarësinë – e la Çamërinë jashtë kufijve të Shqipërisë.
A ishte kjo një lëshim i detyruar, një kompromis me Fuqitë e Mëdha, apo një gabim i qëllimshëm që i kushtoi kombit shqiptar një nga krahinat më të lashta dhe më fisnike të tij?
Shpallja e Pavarësisë dhe heshtja për Çamërinë
Kur më 28 nëntor 1912 Ismail Qemali ngriti flamurin në Vlorë, Shqipëria ishte ende e pushtuar nga ushtritë e huaja në disa anë të saj – greke në jug, serbe në veri, malazeze në veri-perëndim.
Në Konferencën e Londrës (1912–1913), ku u përcaktuan kufijtë e shtetit të ri, përfaqësuesit shqiptarë nuk arritën të përfshijnë Çamërinë, Janinën dhe pjesë të tjera të Epirit në hartën shqiptare.
Kjo ndodhi, sipas shumë historianëve, jo për mungesë argumentesh, por për mungesë vullneti politik dhe ndikime të huaja që rrethonin vetë Ismail Qemalin.
Martesa me grua greke dhe lidhjet me qarqet e Athinës
Një fakt që rrallë përmendet në librat shkollorë është se Ismail Qemali ishte i martuar me Kleoniki Surmeli, një grua greke nga një familje e njohur e Athinës.
Kjo martesë i dha atij qasje të drejtpërdrejtë në rrethet diplomatike greke, përfshirë personalitete që më vonë luajtën rol në pretendimet territoriale të Greqisë në Jug të Shqipërisë.
Në arkivat britanike (Foreign Office, FO 371/1452, 1913) dhe në disa korrespondenca osmane, përmenden kontaktet e Qemalit me përfaqësues të Greqisë në Korfu dhe Athinë, të cilët i ofruan “marrëveshje miqësore” për ndarje zonash influence në jug të Ballkanit.
Edhe pse këto takime nuk rezultuan në dokumente zyrtare, vetë përfshirja e tij në bisedime të tilla ngre pikëpyetje serioze mbi neutralitetin e tij kombëtar në çështjen e kufijve shqiptarë.
A u bë kompromis për pavarësinë?
Një teori që përforcohet gjithnjë e më shumë nga studiues bashkëkohorë është se Ismail Qemali bëri kompromis të heshtur me Fuqitë e Mëdha për të shpallur pavarësinë në këmbim të njohjes ndërkombëtare – edhe pse kjo do të thoshte sakrifikimin e territoreve etnike shqiptare.
Në librin Kosovo: A Short History, historiani britanik Noel Malcolm shkruan se diplomacia e Qemalit ishte e ndikuar nga frika se “nëse Shqipëria kërkonte gjithçka që i takonte etnikisht, nuk do të merrte asgjë politikisht.”
Kjo logjikë e kompromisit rezultoi fatale: Çamëria mbeti jashtë kufijve, ndërsa në jug Greqia përfitoi territore shqiptare nën justifikimin e “Epirit të Veriut”.
Çfarë ndodhi në Konferencën e Londrës
Në procesverbalet e Konferencës së Londrës, përfaqësuesit e Fuqive të Mëdha vendosën kufijtë shqiptarë duke iu referuar parimit të balancës politike, jo atij etnik.
Ismail Qemali, në vend që të kërkonte me ngulm rikthimin e Janinës dhe Çamërisë, pranoi kufijtë e vendosur nga të tjerët.
Kjo heshtje diplomatike, për shumë studiues, ishte një nga gabimet më të rënda strategjike të tij – gabim që la mijëra shqiptarë jashtë atdheut, nën sundim të huaj dhe më vonë nën spastrime etnike.
Arkivat që mund të ndryshojnë narrativën
Dokumente të ruajtura në arkivat britanike, osmane dhe austro-hungareze flasin për kontakte të vazhdueshme të Qemalit me qarqe greke dhe italiane, që kishin interesa të kundërta me ato të kombit shqiptar.
Në një raport britanik të 1913-s përmendet se “Qemali synon të sigurojë pavarësinë shqiptare me çdo çmim, edhe nëse kufijtë fillestarë nuk përfshijnë të gjitha tokat shqiptare.”
Kjo do të thotë se ai zgjodhi pavarësinë politike mbi integritetin territorial – një zgjedhje që sot mbetet e diskutueshme dhe e dhimbshme.
Koha për të hapur arkivat dhe për të rishikuar figurat
Sot, më shumë se 110 vjet më pas, është koha që historianët shqiptarë të dalin nga narrativa e imponuar dhe të rishikojnë rolin real të Ismail Qemalit në fatin e Çamërisë.
Arkivat britanike, greke, osmane dhe austro-hungareze mbajnë ende dokumente që mund të ndryshojnë mënyrën si e kemi lexuar këtë faqe të historisë sonë.
Është detyrë e brezit të ri të studiuesve shqiptarë të kërkojë hapjen e këtyre arkivave dhe të vërtetojë nëse “babai i kombit” ishte në të vërtetë një strateg që sakrifikoi pjesë për të shpëtuar shtetin, apo një politikan që bëri kompromise të rrezikshme me Greqinë dhe Fuqitë e Mëdha.
Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë mbetet një akt madhështor që nuk mund të zbehet nga asnjë debat historik.
Por në krahun tjetër, Çamëria mbeti plagë e hapur në trupin e kombit shqiptar, dhe kjo plagë u shkaktua nga heshtja, kompromisi dhe mungesa e qëndrimit të fortë kombëtar në momentin më vendimtar të historisë sonë.
Derisa të hapen arkivat dhe të thuhet e vërteta, ky kapitull do të mbetet një enigmë kombëtare që kërkon drejtësi historike.
Ndalohet kopjimi pa lejen e portalit PatriotikMedia.al. Ky material është i mbrojtur sipas ligjit nr. 35/2016 për të drejtën e autorit dhe të drejtat e lidhura me të.